Koruma Nedir?
Objenin maddesel ve teknik özellikleri kadar, yapısını ve taşıdığı dekoratif öğeleri özgün niteliklerine bağlı kalarak korumak, bozulmasına yol açan nedenleri ve etkileri açığa çıkarmak,en uygun ve etkili koruma yöntem ve malzemelerini saptayarak, bunları objeye uygulamak, fiziksel ve estetik bütünlüğü aslına bağlı kalarak sağlamak.
Etkin Koruma Nedir?
Koruma amacıyla objeye laboratuvar ortamında veya bulunduğu yerde uygulanan koruma işlemlerinin tümü etkin korumadır.
Önleyici Koruma Nedir?
Etkin koruma öncesinde veya sonrasında paketleme/depolama ve sergileme ortamındaki çevresel koşulların objeye göre düzenlenmesi, sürekli ve periyodik bakım/kontrol, insan eliyle verilebilecek zararın önlenmesi amacıyla yapılan tüm koruma uygulamaları önleyici koeumadır.
İn situ Koruma Nedir?
Arkeolojik buluntunun bulunduğu yerde koruma altına alınmasıdır.
ARKEOLOJİK KORUMA
Arkeolojik kazılarda ele geçen taşınabilir kültür varlıkları ile ören yerinde günışığına çıkarılan arkeolojik malzemelerin (taş,pişmiş toprak,kerpiç,sıva,harç vb) koruma işlemleri
Arkeolojik Korumanın Uygulama Alanları
Arazide koruma
Küçük buluntu koruması
Ören yeri koruması
Mimari kalıntıların restorasyonu ve rekonstrüsiyonu
Müzelerde ve Bölge Laboratuvarlarında Koruma
Müzede kalıcı depolama ve sergileme
Arkeologların koruma sorumlulukları
Arkeolojik kazılarda gerek ören yerinin , gerekse kazısı yapılan taşınmaz ve taşınır buluntuların korunmasına ilişkin öncelikli sorumluluk arkeoloğa aittir.Bunun nedeni hiç kuşkusuz arkeoloğun kazı işlemini yürüten, dolayısıyla buluntuların gün ışığına çıkarılma sürecinde bu işlemin başarısı oranında arkeolojik kalıntı ve objeleri zarar vermeden topraktan kaldıran,geçici olarak paketleyen,kazı alanında koruyan ve kazı deposuna nakleden kişi olmasından kaynaklanır.Kazı ekibinde koruma uzmanının bulunması halinde bile, buluntuya ilk müdahaleyi yapacak olan arkeologtur. Bu nedenle kazı teknikleri kadar,kazı sonrası buluntuların sağlıklı biçimde korunabilmesi için de arkeologların önleyici koruma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.
Koruma uzmanlarının sorumlulukları
Koruma uzmanının sorumluukları kazı alanında buluntunun gün ışığına çıkarıldığı anda ve çoğu zaman arkeologların kullandıkları kazı tekniklerinin buluntuyu topraktan çıkarma aşamasında yetersiz kaldığı hallerde yaptıkları müdahalelerle başlamaktadır.Öte yandan, in situ korunmasına karar verilen buluntuların yerinde koruma altına alınması ve gerekli etkin koruma işlemlerinin yapılması kısa veya uzun süreli olarak üzerlerinin kapatılmasına karar verilen in situ buluntuların yeniden gömülmesi ile ilgili işlemler, kazı alanından koruma laboratuvarına getirilen arkeolojik buluntuların etkin koruma işlemleri, geçici ya da uzun süreli depolamaya ilişkin paketleme ve depolama işlemleri , önceki sezonlardan etkin koruma işlemleri tamamlanmış kazı buluntularının durumlarının belirlenmesi ve ören yeri korumasına yönelik önlemler de koruma uzmanının görevleri arasındadır.
Arkeolojik buluntuların kazı öncesi ve sonrasında bozulmasına yol açan etkenler
Toprak altında gömülü olan objelerde görülen değişime yol açan etkenler:
ışığın yokluğu
suyla taşınan mineral tuzları
bozulma etkisine yol açan toprağın nitelikleri
sabit sıcaklık
sabit bağıl nem
anaerobik(oksijensiz) ortam
Objenin özgün ağırlığı değişir(hafifler veya ağırlaşır),
objenin boyutları değişir,
objenin özgün rengi ve kokusu değişir,
objenin kimyasal bileşimi değişir,
Objelerin kazı sonraasında karşılaştığı yeni ortamın temel özellikleri
Gömü ortamındakinden daha yüksek veya daha düşük bağıl nem içerir ve bu değerler değişkendir,
Aerobik ortamda karbondioksit, sülfürdioksit ve diğer asitli gazlar bulunur.
Oksidasyona neden olacak ışık vardır.
Bilimsel Korumanın Temel İlkeleri
Objenin koruma işlemleri öncesinde (hiçbir müdahalede bulunulmadan) belgelenmesi,
Belgeleme işlemlerinin tahribatı ve bozulma biçimi ve derecesini gösterecek ayrıntıları içermesi,
Objenin bozulmasına yol açan nedenlerin ve bozulma biçiminin belirlenerek yazılı olarak kaydedilmesi,
Objenin malzemesine, korunma durumuna, bozulma/neden/biçim derecesine bağlı olarak belirlenecek bir yöntemle önleyici ve etkin koruma işlemlerinin yapılması,
Uygulanan koruma yönteminin ve uygulamada kullanılan koruma malzemesinin objenin fiziksel ve kimyasal yapısını değiştirmemesi,
Objeye koruma işlemleri sırasında uygulanan tüm malzeme ve yöntemlerin geriye dönüşlülüğünün bulunması,
Etkin veya önleyici koruma işlemin gerçekleştiren koruma uzmanının yaptığı işlemleri, kullandığı malzeme ve yöntemleri, uygulama süresini kayıt altına alarak, bu belgelemenin sonradan ulaşılabilir olmasını sağlaması,
Etkin koruma işlemleri tamamlanmamış objelere bozulma mekanizması; malzeme özellikleri, bozulma türü ve korunma derecesi göz önüne alınarak paketleme yapılması,
Tüm buluntuların ambalajları içinden çıkartılmadan tanınmasını sağlayacak biçimde etiketleme yapılması,
Farklı amaçlarla alınacak analiz örneklerinin buluntulara hiçbir kimyasal malzeme ile müdahale yapılmadan toplanması gerekmektedir.
Kazı koruma planlamasının yapılması
Kazı öncesinde
Kazı sırasında
Kazıdan sonra
Kazı öncesinde koruma planlaması
Koruma uygulamaları için gerekli bütçenin belirlenmesi,
Koruma personelinin sayısı ve nitelikleri,
Koruma malzemeleri,
Kazı koruma laboratuvarının nitelikleri,
Kazı sezonunun süresi,
Gereksinim duyulacak paketleme malzemesi
Kazı sırasında koruma planlaması
Beklenmeyen buluntular (mozaik, duvar resmi),
Uzman korumacının müdahalesini gerektiren karmaşık koruma işlemleri,
Kazı sezonu içinde etkin koruma işlemleri tamamlanamayan buluntular,
Etkin koruma sırasında kullanılacak malzemenin yokluğu,
Kazı sezonunun sonuna yakın gün ışığına çıkan buluntular
Kazı sonrasında koruma planlaması
Depolama ile ilgili işlemler,
Koruma malzemesi envanterinin hazırlanması,
Kazı sezonu içinde yapılan koruma işlemlerinin belgeleme raporu,
Gelecek kazı sezonunda etkin koruma işlemi yapılacak buluntular listesinin hazırlanması
Kazısı Yapılan Arkeoljik buluntuların yönetimi
Tanımlama ön kayıt/ belgeleme işlemleri, paketleme,nakil, depolama
Araştırma amacı ile yapılan koruma işlemleri
Geçici etkin koruma (stabilizasyon)
İlkeler; Asgari(minimum) müdahale
Geriye dönüşlülük( koruma malzeme ve yönetimi için)
Kazı alanında kalıcı ve etkili depolama
Kazısı tamamlanmış kalıntıların korunması (örenyeri)
Yöntemler
Yeniden toprakla örtme,
Geçici koruma düzenekleri (çatılar, barakalar)
Koruyucu çatılar,
Duvar üstlerinin yalıtılması,
Sağlamlaştırma ,
Bakım