KAĞIT ESERLERDE KARŞILAŞILAN BOZULMALAR
Kimyasal bozulmalar
-Zararlı gazların etkisiyle oluşan bozulmalar
-Taneciklerin kağıda etkileri
-Kuruyarak kırılganlaşmış kağıt eserler
Biyolojik bozulmalar
Böcekler
Mikroorganizmalar(mantarlar ,bakteriler)
Kemiriciler
Fiziksel bozulmalar
İnsan eliyle oluşan bozulmalar
Sıcaklık etkisiyle oluşan bozulmalar
Bağıl nem etkisiyle oluşan bozulmalar
Işık etkisiyle oluşan bozulmalar
Diğer
Çalınma(hırsızlık)
Yangın
Su baskını
Deprem
KİMYASAL BOZULMALAR
En iyi kullanım ve depolama şartları sağlansa bile selüloz
asit tarafından saldırıya uğrar.bu saldırı sonucunda da rengi değişir sertleşir
ve kolay kırılır bir hal alır.uygun olmayan şartlar örneğin fazla ısı, ışık ve
nem bu süreci hızlandırır.
Kağıdın kimyasal etkenlerle bozulmasının sebebi asidik gazlar
,atmosferdeki duman,tozlar, mürekkepler veya imalatta kullanılan kimyasal
maddelerdir.
-Zararlı gazların etkisiyle oluşan bozulmalar
-Taneciklerin kağıda etkileri
-Kuruyarak kırılganlaşmış kağıt eserler
ZARARLI GAZLARIN ETKİSİYLE OLUŞAN BOZULMALAR
Kükürtdioksit, nitrojenoksit,ozon kağıt koleksiyonlarını
olumsuz etkileyen temel zararlı gazlardır.bu gazlar genellikle bağıl nem , ışık
ve sıcaklık seviyesinin yüksek olduğu durumlarda bozulmaya uğramış eserlerde
ortaya çıkar .kükürtdioksitin oksidasyonu sonucu sülfürik asit oluşur, nitrojendioksitte sülfürik asitten daha
güçlü olan nitrik aside dönüşebilir
ve selülozun hidrolizine neden olur.diğer
kirlilik maddeleri ise kağıdın yapısındaki malzemelerden kaynaklanmaktadır.hava
kirliliği ve kağıdın bünyesindeki
maddeler nedeniyle kağıt kırgınlaşır ,esnekliğini yitirir, zayıflar
,çürür ve lekelenir.hava kirliliğinin
sonucu olan asitler aharlama malzemelerinin kimyasal kalıntıları, linyit içeren
kağıt hamuru ,demir içeren mürekkepler ,paketleme ve depolamada kullanılan
uygunsuz malzemeler ( dosyalar ,zarflar ,ahşap dolaplar )ve onarım amacıyla
kullanılan yanlış malzemeler (yapıştırıcılar ,yapışkan bantlar ) söz konusu
tahribata yol açacaktır .
TANECİKLERİN KAĞIDA ETKİLERİ
Yüzey kirlenmesi
eserin yüzeyine yapışmış her
türlü kiri içerir.toz daha çok objelerin
yüzeyinde birikir.içerisinde asit oluşumuna
yol açabilecek maddeler olduğu gibi bazen metal
iyonları da bulunur. Metal parçacıkları
içeriyorsa kağıtta meydana
gelen kimyasal bozulmayı hızlandırır.
Keskin tanecikler ( tozlar ve kirler ) kağıdı aşındırır.
Kağıt yağlı
tanecikleri (egzoz dumanı ,sigara dumanı ,yemek buharı )içine çeker.
Kağıt lifleri kirlenerek küf ve böceklerin saldırısına açık hale gelir.
Toz liflerde nemi
tutar ve bu nemden dolayı küf
oluşumunu kolaylaştırır.
MİKROORGANİZMALAR
KAĞIT YAPIMINDA OLAN LİFLER
VE DİĞER ORGANİK BİLEŞİKLER (TUTKAL) mikroorganizmalar için besin kaynağı oluştururlar.bundan dolayı
da kağıt
eselerde çok sayıda bakteri
ve mantar saptanmıştır.gelişmeleri
için 20- 30 c derece sıcaklık ve
%90-100 oranında bağıl neme ihtiyaç
duyarlar. Ancak bazı türlerinin
bu oranların altında da oluşup
çoğalabildiği bilinmektedir.
MANTARLAR
Isı ve nem atmosferde
her zaman mevcut olan mantar sporlarının gelişmesi
ve üremesi için temel
faktörlerdir.mantar sporlarının kağıtla
teması durumunda bitkisel
liflerden oluşan beyazımsı bir tüylenme yapabilmeleri için
sıcaklığın 22 c derece bağıl nemin de %65 in üzerine çıkması gerekir.kağıt içindeki organik bileşiklerden ve
yapıştırıcılardan beslenirler ve
salgıladıkları salgılarla renkli lekeler
oluşmasını sağlarlar.
Mantar selülozu
yiyecek maddesi olarak
kullandığından selüloz ve hemiselüloz parçalanır. Bu nedenle kağıt
veya yapıştırıcı dayanıklılığın %98ini kaybedecek kadar
hasar görebilir.
Küf mantarlarının
kitaplarda misel dokusu
oluşturmaları sonucu sayfaların
pek çoğu
birbirine yapışarak sertleşir
ve yaprakları çevirmek imkansızlaşır.ayrıca
misellerin ve gelişme hücrelerinin kendi renkleri nedeniyle kağıt
üzerinde çeşitli lekelenmeler
oluşur.
Değişik renklerde ve
büyüklükte lif yumakları oluşur.
Küf kokusu hissedilir.
Liflerin,aharların
yapıştırıcıların kaplama malzemesinin
tüketilmesi sonucu kağıtta parçalanma ve yırtılmalar oluşur.
MANTAR TÜRLERİ
ASPOMYCETES
ADELONİYCETES
BASİDİOMYCETES
BİYOLOJİK BOZULMA
BÖCEKLER
KİTAP KURDU : Hemen hemen
her cins malzemeyi yiyen kitap
kurtları (larvalar) kağıtların selülozu ile beslenir.kitap sayfalarında veya
kapağından toz ve küçük yuvarlak
delikler kitap kurdunun etkin istilasının göstergesidir.
GÜMÜŞBALIĞI: Malzemenin özellikle jelatin ve tutkal kullanılmış kısımlarına
,kağıdın yüzeyine ,bunlar üzerine yapılmış
çizim veya suluboya
tabakasına geride hiçbir kemirme
artığı bırakmadan zarar verir.nem ve sıcaklığı seven bu koyu renkli böcek ,yumurtalarını yırtıklara ve çatlaklara
bırakır. Her şeyi yiyen ve kağıtta
en fazla tahribat yapan zararlıdır.%75 -100 bağıl nemde yaşar.
HAMAM BÖCEKLERİ : Kitap ve dergi yapraklarını , kağıt malzemeleri ve parşömeni
yiyen böceklerdir.
Gümüşbalığı böceğinin
yaptığı hasara benzer bir hasar
verir ancak hamam böcekleri geride kemirme artığı bırakır.
KİTAP BİTİ: Bazen kitap kurtları ile karıştırılan bu açık renkli
küçük böcekler kitap
ciltlerindeki tutkal ve nişastayı
yiyerek beslenirler,fakat çok küçük
oldukları için az zarar verirler.
BEYAZ KARINCALAR/TERMİTLER: Ahşap dokuları yemeyi çok sevdiklerinden kağıt ,tahta kutular ,kitaplar ve
belgeler gibi ağaç kökenli veya selüloz
içeren her tür malzemeye
saldırırlar.açık havaya
çıkmaktan sakındıkları için, büyük hasar meydana gelinceye kadar fark edilmeleri zordur.
SİNEKLER: Çerçevelenmiş
ve muhafazalı eserlerde sinek
dışkıları kağıda zarar verir.
